Kun je een volledig gezond voedingspatroon vullen met alleen Nederlandse producten gedurende alle seizoenen?

Door: Rinke Bossink

Deze vraag brengt mijn interesses samen: mijn master Nutrition and Health aan de WUR en mijn stage bij Local2Local. In drie artikelen ga ik de komende tijd deze vraag proberen te beantwoorden. Dit is het eerste artikel.

Milieudefensie: ‘We kunnen de milieubelasting van ons voedsel verlagen door te kiezen voor lokaal, seizoensgebonden en biologisch eten.’ (1)

Internationale handel is, gebaseerd op calorieën, vervijfvoudigd tussen 1961 en 2011 (2), wat duidt op een extreme globalisatie van ons voedselsysteem. Regionale voedselsystemen kunnen zorgen voor een mitigatie van een deel van het klimaatprobleem, door de lagere uitstoot van broeikasgassen (3), en kunnen bijdragen aan een betere veerkracht van het voedselsysteem (4). Het verkorten van de keten en producten van dichterbij halen is daarom een van de manieren om ons voedselsysteem te verduurzamen. 

De ecologische relevantie voor het creëren van lokale en regionale voedselsystemen is duidelijk. Maar wat zijn de mogelijkheden binnen de Nederlandse landbouw? Wat is er beschikbaar in Nederland, en hebben wij voldoende landbouwgrond om voor onze volledige populatie voedsel te produceren? En kunnen we dan gedurende alle seizoenen een gezond voedingspatroon vullen? 

Nederland is een dichtbevolkt, klein land, maar staat in de wereld bekend om haar grootschalige voedselproductie. Voornamelijk doordat Nederland laagwaardige producten zoals veevoer importeert en hier meer hoogwaardige producten van maakt, zoals vlees en zuivel. De paradox is, dat naast de export van bijvoorbeeld vlees en zuivel, deze producten ook veel worden geïmporteerd. 

In 2013 deed Wageningen Economic Research in opdracht van het ministerie van economische zaken onderzoek naar voedselvoorziening in een autarkiesituatie (5). Zij concludeerden dat in deze situatie, waarin alle import en export wordt gestaakt vanwege een crisis, 17 miljoen mensen gevoed kunnen worden, wanneer er ingrijpende aanpassingen worden gedaan in de landbouwproductie en in de voedselconsumptie. Het PBL (Planbureau voor de Leefomgeving) concludeerde in 2017 hetzelfde, maar bracht dit op een andere manier naar buiten: Nederland heeft niet voldoende landbouwgrond om haar volledige bevolking te voeden, door een veel te hoge landbouwvoetafdruk. Het beleid dat zij in 2021 formuleerden heeft dan ook het doel om in 2050 de ecologische voetafdruk met 50% te verlagen. Dit geeft een boodschap mee aan de Nederlanders: wij moeten ons consumptiepatroon veranderen. Minder vlees en zuivel, meer groenten en aardappelen (6). 

Op het moment dat het voedselaanbod in Nederland gaat veranderen, door enkel te eten van Nederlandse bodem, moeten we ook kijken naar de gezondheid van het dieet. Een dieet met enkel knollen en aardappelen zal bijvoorbeeld niet zorgen voor alle benodigde nutriënten.

Welke gewassen en producten zijn er nodig voor een gezond dieet? Laten we eerst kijken naar welke voedselgroepen en nutriënten een gezond dieet vormen. De basis ligt in de macronutriënten: koolhydraten, vetten en eiwitten.

Koolhydraten
Koolhydraten zitten in vrijwel alle voedingsmiddelen, in variërende samenstellingen. Grotere hoeveelheden zitten voornamelijk in graanproducten, aardappels, groenten en fruit, koek en snoep. Koolhydraten bestaan uit suikers en zijn daarmee een belangrijke bouwsteen voor ons dieet.
Als het gaat om koolhydraatbronnen, laat data van het CBS (7) zien dat groene mais, aardappelen, tarwe en suikerbiet in 2020 veruit het meeste landgebruik in Nederland betroffen, en daarmee ook de grootste opbrengst hadden. Van deze gewassen worden groene maïs en tarwe voornamelijk gebruikt voor veevoer. Verder wordt er een kleine variëteit aan graansoorten als spelt, rogge, gerst, gierst, mais en haver verbouwd in Nederland. Aardappelen worden veel geteeld in Nederland, en kan voor een groot deel in basisvoeding voorzien. Echter bevatten aardappelen niet alle vitaminen, dus moeten ze in combinatie met andere producten worden geconsumeerd.

Groenten zijn er in grote variëteit beschikbaar. Op de variatie in groenten over de seizoenen in Nederland kom ik terug in het derde artikel. Fruit daarentegen wordt geproduceerd, maar op dit moment niet in de volumes dat alle Nederlanders kan voorzien van 2 stuks per dag (8). In Nederland worden voornamelijk appels en peren geteeld, deze kunnen jaarrond gekoeld opgeslagen worden. Daarbij kunnen in de zomer aardbeien, kersen en andere zachtfruitsoorten geteeld worden. Dit brede aantal fruitsoorten biedt een goede variatie aan voedingsstoffen. Verschillende regio’s in Nederland zijn geschikt voor fruitteelt, waarvan de Betuwe de beste grond heeft. In Nederland wordt veel geëxperimenteerd met een toekomstbestendige fruitteelt, door nieuwe manieren van telen, het geschikt maken van nieuwe gronden voor fruitteelt en de combinatie van fruitteelt onder (transparante) zonnepanelen. 

Vetten
In een gezond dieet wordt geadviseerd vooral (meervoudig) onverzadigde vetten te eten, en te matigen met verzadigde vetten. Dit komt neer op vooral plantaardige vetbronnen, zoals oliën en noten, eventueel aangevuld met vette vis. Dierlijke bronnen kunnen ook een kleine bijdrage hieraan leveren, maar bevatten vaak een hoger ratio aan verzadigd vet.

De productie van vetten in Nederland is vooral gebaseerd op zuivel en vlees. Daarnaast worden er ook walnoten en hazelnoten geteeld in Nederland. Deze productie is niet erg groot, maar er is potentie om dit op te schalen, volgens een economische haalbaarheidsstudie van Wageningen Plant Research. (9)

Eiwitten
De productie van eiwitten in Nederland zal ik in het tweede artikel bespreken, omdat zij extra interessant zijn voor de globale voedselproductie, stay tuned! 

Micronutriënten
Naast dat het belangrijk is dat we voldoende koolhydraten, eiwitten en vetten hebben in ons dieet, kunnen we ook kijken naar micronutriënten: vitaminen en mineralen. 

Vet-oplosbare vitaminen als vitamine A, D, E en K haal je vooral uit vlees, zuivel, noten en oliën. Ook haal je vitamine A uit voornamelijk oranje-kleurige groenten. Vitamine D is ook te verkrijgen uit zonlicht. Water-oplosbare vitaminen vind je voornamelijk in groenten en fruit, graanproducten, peulvruchten en zuivel. Aangezien veel vitaminen en mineralen in veel verschillende groenten, fruit, peulvruchten en granen zitten, kun je met de verscheidenheid van de Nederlandse gewassen een gezond dieet vullen.

De voedselproductie in Nederland zal (geleidelijk) moeten veranderen om ons land te kunnen voeden met enkel Nederlandse producten. Met deze verschillende macro- en micronutriënten kun je een gezond dieet vullen en het lijkt erop dat in Nederland alle nutriënten voldoende geproduceerd kunnen worden. Hiervoor zijn veranderingen in beleid, consumptiegedrag en voedselwaardering nodig. Het true cost true price-principe kan hier mogelijk een oplossing in bieden, doordat producten van verder weg, met een hogere milieu-impact of een andere negatieve sociale waarde een hogere prijs krijgen.

In het volgende artikel zal ik het hebben over eiwitproductie in Nederland, stay tuned!

Voetnoten

 (1) Milieudefensie: Een gezonde en eerlijke landbouw met toekomst [Internet]. Amsterdam; 2015. 
(2) FAO. FAOSTAT [Internet]. [cited 2021 Jun 2]. Available from: http://www.fao.org/faostat/en/#data
(3) Pradhan P, Kriewald S, Costa L, Rybski D, Benton TG, Fischer G, et al. Urban Food Systems: How Regionalization Can Contribute to Climate Change Mitigation. Environ Sci Technol [Internet]. 2020 Sep 1 [cited 2021 Jun 2];54(17):10551–60. Available from: https://dx.doi.org/10.1021/acs.est.0c02739
(4) Duncan S, Anderson Brekken C, Lutie S, Fiegener R, Sherry S, Liang C-I. Can regional food networks and entrepreneurial strategies enhance food system resilience? 2018 [cited 2021 Jun 23]; Available from: https://www.jstor.org/stable/pdf/26487438.pdf?casa_token=n5e9vb7RnZkAAAAA:JjpYYRGBmBHIBAGMHZxpovxCrwcsa5GS8IrwRKyB59-fp2siSycHPJQLv0h6uWentzdzrHYTAlP3ftkwOuRejshu9qsnIdNEDhq20lOYFLurB692w1-L
(5) Terluin IJ, Kamphuis BM, Oudendag DA, Van Leeuwen MGA. 2013-012 Voedselvoorziening in Nederland onder buitengewone crisisomstandigheden. 2013.
(6)  PBL. HALVEREN VAN DE NEDERLANDSE VOETAFDRUK. 2021.
(7) CBS. StatLine – Arable crops; production, to region [Internet]. 2020 [cited 2021 Jun 2]. Available from: https://opendata.cbs.nl/#/CBS/en/dataset/7100eng/table
(8) Jukema G, Ramaekers P, Berkhout P. De Nederlandse agrarische sector in internationaal verband – editie 2021 [Internet]. 2021 [cited 2021 Jun 7]. Available from: https://research.wur.nl/en/publications/5eb9ea7d-0866-4112-8488-62ec96449c52
(9) Oosterbaan A. Notenteelt in Nederland Een technisch economische haalbaarheidsstudie [Internet]. 2016 [cited 2021 Jun 2]. Available from: www.wur.nl/plant-research