#4 Korte ketens
Aardappeltje, anyone?
Het was mei, mid-corona tijd, toen aardappelboerin Astrid Francis uit de Beemster een gesprek had met haar buurman. Tot haar grote verbazing vertelde deze dat bij de DEEN om de hoek de aardappelen door een ‘leveringsprobleem’ niet in de schappen lagen. Bij navraag bleken deze aardappelen uit Israël te komen, omdat “het aardappelseizoen in Nederland voorbij was”. Toch vreemd, vond ze, gezien het feit dat in haar schuur op dat moment 120.000 kilo aardappelen lag. Haar bloed begon te koken en met een vrachtwagen vol reed ze naar het hoofdkantoor van de DEEN in Hoorn, waar ze 6.000 kilo aardappelen voor de hoofdingang stortte…
De coronacrisis heeft onze aandacht gevestigd op de realiteit van voedselvoorziening in Nederland. Met deze radicale actie wilde boerin Astrid niet alleen het beleid van de supermarkten ter discussie stellen, maar ook de consument bewust maken van het feit dat zo ontzettend veel van wat er in de supermarkt ligt, van ontzettend ver komt. In dit vierde en laatste deel van de serie waarin we op onderzoek gingen naar wat de voedseltransitie in Nederland betekent, gaan we dieper in op het principe van de Korte Keten. Is het een hype? Is het de toekomst? Wat houdt “eten uit de korte keten” precies in?
“Never waste a food crisis!”
Frietaardappelen die geen afzetmarkt meer kunnen vinden en liggen weg te rotten op de akkers, een tekort aan seizoensarbeiders waardoor gewassen niet geoogst kunnen worden, de ongelimiteerde globalisering van ons voedselsysteem die door uitvallende schakels voor nóg meer verspilling zorgen, en dat terwijl omzetten van supermarkten pieken als nooit tevoren: De coronacrisis legt nogal wat gevoeligheden van het voedselsysteem bloot. Het is log, complex en kwetsbaar. Zijn ketens reiken de hele wereld over, en veroorzaken veel tussenschakels waardoor de opbrengst steeds moeilijker eerlijk te verdelen is. Het overbruggen van de afstanden die producten afleggen legt druk op het milieu en maakt dat we onze connectie met seizoensgebonden en lokaal voedsel kwijtraken. Cultuur en traditie gaat daarmee verloren. Super zonde, want onze Nederlandse bodem heeft ontzettend veel te bieden!
Wat voor alternatief kunnen we hier voor verzinnen? Precies! Een flexibel, adaptief, versimpeld, veerkrachtig systeem waarbij de ketens kort zijn zodat de consument weet wat ‘ie krijgt, de producent een eerlijke prijs kan verdienen aan het product en lokale cultuur en tradities rondom voedselverbouwing en -bereiding worden gewaarborgd.
| ‘Corona heeft de leugen blootgelegd dat industriële landbouw de enige manier is om de wereld te voeden’, zegt de bekende Britse landbouwactivist en econoom Raj Patel. (…) ‘In werkelijkheid zijn het de kleinschalige en gediversifieerde landbouwnetwerken die nu het veerkrachtigst blijken.’ – Schenkel & Vos (2020) |
Korte ketens
Tijdens de corona crisis ging het licht aan. De boodschap “help je lokale producent” is gaan leven, en bewustwording rondom vers, lokaal en gezond voedsel groeit. De Support Your Locals-campagne bijvoorbeeld, die consumenten oproept de aandacht naar lokale producenten te verschuiven, en daarmee korte ketens op te bouwen. Iets waar Local2Local zich al een tijdje mee bezig houdt. De expertise kon meteen gebruikt worden in het meehelpen opzetten van de campagne! Het idee van korte ketensamenwerking heeft in deze context veel meer momentum heeft gekregen. Het idee is simpel: een 100% transparante, vraaggestuurde voedselketen, een regeneratief voedselsysteem en een sociale betrokkenheid van de consument. Want niet alleen het ontwerp van het systeem verandert: ook het sociale aspect speelt een grote rol en verandert mee. Als consument ben je veel meer verbonden met wat je eet omdat het van dichtbij komt en daarmee automatisch seizoensgebonden is. Het fijne daarvan is dat het niet meer hoeft te kosten. Integendeel! Door het wegnemen van schakels (transport, verwerking, tussenhandelaar, marketing etc.) kunnen de kosten laag worden gehouden, kan de opbrengst eerlijker worden verdeeld door de keten, en betaalt de consument een eerlijke prijs.
Een meer regionale focus van de voedselketen verweeft meerdere ambities tot vernieuwing en verduurzaming met elkaar. Kringlooplandbouw bijvoorbeeld. Zo zijn er verschillende experimenten met steden die geen eindpunt van grondstoffen zijn, maar onderdeel van een kringloop waarbij grondstoffen worden hergebruikt. Almere bijvoorbeeld, die het eigen water zuivert, energie opwekt, gezond voedsel produceert en ruimte schept voor biodiversiteit. (AMS Institute Amsterdam, 2016)
Het nieuwe normaal
Een Korte Keten zou dus om meerdere redenen kunnen zorgen voor een meer veerkrachtig en toekomstbestendig voedselsysteem. De vraag is nu: hoe gaan we dit momentum pakken en zorgen dat ook na de coronacrisis, lokaal eten meer op de radar komt? Ook al staan korte ketens sinds de coronacrisis meer op de kaart, op overkoepelend politiek en maatschappelijk niveau is dat niet zo. Politici en wetenschappers spreken hun hoop uit over hoe we de crisis kunnen gebruiken om verandering door te zetten. In deze video kun je zien hoe minister Carola Schouten (Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) haar reactie geeft op de korte keteninitiatieven. Ook hebben onlangs Jan Juffermans, Hans Meek (‘Voetafdruk Nederland’) en Jelleke de Nooij (‘De Transitie Motor’) beleidsvoorstellen verzameld voor duurzame korte ketens: dit document dient als handreiking aan de politiek om “duurzame en robuuste voedselvoorziening in Nederland en Europa” op te zetten in de nabije toekomst.
Kortom: zowel op macro- als op microniveau borrelt het. De “hoe verder?”-vraag wijst naar het niveau dat daartussen ligt: het mesoniveau (Flevocampus, n.d.). Dit houdt in dat ook bedrijven, gemeenten en organisaties de handen ineen moeten slaan om ook de stedelijke gebieden wereldwijd te van voedsel te voorzien middels korte lijnen. Taskforce Korte Keten bijvoorbeeld. Die gaan met een grote werkgroep aan de slag om de logistiek van de korte ketens uit te denken. Samenwerking tussen verschillende achtergronden, met ieder hun kennis, data en expertise, sturen op dit proces aan, en helpen ondernemers zich te verhouden tot de korte keten.
Wees onderdeel van de transitie!
Local2Local Talents is druk bezig mensen te verbinden, om ieder hun talent in te zetten in een transitie die zich door meerdere niveaus een weg moet gaan banen. Ook hierbij wordt dus een beroep gedaan op het samenbrengen binnen het microniveau, en zo een transitie op alle niveaus te realiseren. Ook jij kunt hier onderdeel van zijn! Intensieve samenwerking en sociaal ondernemerschap zijn hierbij de steekwoorden. Als klant, talent, campagne ambassadeur of door je simpelweg te informeren over de geschiedenis en toekomst van de korte keten: er is overal plek!
In de zomer zijn we bij Local2Local Talents in ieder geval volop aan het werk om in september weer van start te kunnen gaan met nieuwe initiatieven, het samenbrengen van mensen, organisaties en politiek, om zo de nodige voedselsysteemtransitie werkelijkheid te gaan maken. Meer weten? Houd Local2Local in de gaten!
CBS (31 maart 2020) Omzet bouwmarkten piekt, omzet supermarkten nog steeds hoog.
Flevocampus (n.d.) Dossier Korte Ketens | over de regionalisering van het voedselsysteem.